Accountancy in Vogelvlucht

For the English version, click here!

Afgelopen jaar werd het 125-jarig bestaan van het accountantsberoep gevierd, met als thema ‘Springlevend’. Het thema indiceert dat het beroep belangrijker en levendiger is dan ooit. Continuïteit, sustainability, continuous auditing, fraude en work-life balance; het zijn thema’s die menig accountant bezig houdt deze dagen. De oprichters van het Nederlands Instituut van Accountants ( NIvA) in 1895 hadden van dergelijke ontwikkelingen hoogstwaarschijnlijk nooit durven dromen. Hoe heeft het beroep van de accountant zich ontwikkeld in de afgelopen 126 jaar en waar staat het beroep nu? In dit artikel werpen we in vogelvlucht een blik op het beroep van de accountant en bespreken we een aantal belangrijke trends in de sector.

De Pincoffs-affaire in 1879 was de directe aanleiding voor een snelle ontwikkeling van het accountantsberoep. Het betrof een grootschalig boekhoudschandaal in 1879 van N.V. Afrikaanse Handelsvereniging, waarbij naar schatting 12 miljoen gulden werd verduisterd. Als gevolg van deze grootschalige fraudezaak groeide de roep om onafhankelijk toezicht op bedrijven; het vertrouwen was immers geschaad. Zo werd in 1883 het Bureel van Boekhouding ‘Confidentia’ (inmiddels bekend als Ernst & Young) opgericht door Barend Moret. Confidentia gaf een ruim takenpakket aan de toenmalige boekhouders, maar de controlerende functie bleef beperkt. Enkele jaren later werd in 1895 de NIvA opgericht; de eerste beroepsorganisatie der accountants.[1]

Na de oprichting van de NIva neemt het aantal accountants en accountantsorganisaties toe. Echter, het zou nog 67 jaar duren totdat de titel van de registeraccountant (RA) wettelijk werd beschermd. Op 28 juni 1962 werd het accountantsberoep definitief wettelijk vastgelegd in de Wet RA; een mijlpaal voor het beroep kunnen we zeggen. RA’s die ingeschreven stonden, verkregen de bevoegdheid tot het afleggen van een ‘verklaring van getrouwheid.’ Met de invoeren van deze wet gingen de diverse beroepsorganisaties, die in de tussentijd waren gevormd, alsnog samen tot de NIVRA. Een interessant feit is hierbij dat bij de invoering van de Wet RA, enkel twee leden van de beroepsorganisatie bevoegd waren tot het uitvoeren van wettelijke controles. Enkele jaren later volgde tevens de Wet AA, de wet die wij tegenwoordig kennen als de wet die de titel accountant-administratieconsulent beschermt. [2]

Een sprong naar een volgende mijlpaal in het beroep van de accountant brengt ons naar het jaar 2006; het jaar waarin de ‘Wet toezicht accountantsorganisaties’ (Wta) in werking trad. In basis zorgde deze wet ervoor dat het toezicht op accountants werd verschoven van het individu naar het accountantskantoor.

“Met de komst van de nieuwste en meest geavanceerde technologieën zoals robotic accounting en artificial intelligence wordt door menig mens geloofd dat de taken van de accountant overgenomen kunnen worden door computers en robots.”

Nu, vele jaren later, lijkt het erop dat het beroep van de accountant zich heeft ontwikkeld naar beroep met een belangrijke maatschappelijke rol. Deze maatschappelijke rol in een complexe en fluïde wereld maakt het beroep divers en onderhevig aan continue verandering. Daarentegen doet zich de laatste jaren ook de (wellicht enigszins uitgekauwde) discussie op in hoeverre het beroep van de accountant gaat ‘verdwijnen’. Met de komst van de nieuwste en meest geavanceerde technologieën zoals robotic accounting en artificial intelligence wordt door menig mens geloofd dat de taken van de accountant overgenomen kunnen worden door computers en robots. Zo bleek uit een onderzoek in 2018 van World Economic Forum dat accountants en auditors tot de beroepsgroepen horen waarvan banen zouden gaan verdwijnen door automatisering [3]. Een geheel ander, wellicht realistischer, perspectief is dat automatisering diverse mogelijkheden biedt om de kwaliteit van een audit te verbeteren. Zo kunnen repeterende taken worden geautomatiseerd en kunnen technieken als data mining, machine learning en sentiment analyses worden ingezet om een grotere set gegevens en documenten te analyseren [4]. Kortom, technologie zal hoogstwaarschijnlijk meer de rol van een complement aannemen dan een substituut.

En dan is daar nog de opkomende rol van sustainability reporting. We kunnen er niet meer omheen dat we naar een duurzamere manier van leven moeten en dat bedrijven hier een cruciale rol in vervullen. Derhalve dienen bedrijven betrouwbare en vergelijkbare informatie rapporteren over hun verbeteringen omtrent duurzame bedrijfsvoering. De richtlijnen rondom het rapporteren van niet-financiële informatie is in continue ontwikkeling. Zo werd op 21 april een nieuwe richtlijn genaamd CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) goedgekeurd waardoor vanaf 2023 alle grote ondernemingen in de Europese Unie verplicht zijn te rapporteren over hun voortgang omtrent duurzaamheid. Dat de accountant een cruciale rol speelt in het bieden van assurance op deze duurzaamheidsrapportages bleek enkele maanden geleden toen EY, controlerend accountant van Shell, voor het eerst de energietransitie en de financiële impact van klimaatrisico als ‘key audit-matter’ benoemde. Deze statement maakte duidelijk dat niet alleen financiële informatie als belangrijk wordt geacht, maar dat ook niet-financiële een essentiële rol moet innemen in het verschaffen van een controleverklaring. Geïnteresseerd in het onderwerp sustainability reporting en de rol van de accountant hierin? Klik dan hier. 

Ook het menselijke aspect lijkt een steeds meer aandacht te krijgen in de accountancy beroepsgroep. Zo heeft in een tijdperk waarin generatie Y en X de arbeidsmarkt betreden, een veelbesproken thema zijn intrede gedaan: work-life balance. De stereotype “saaie” mannelijke accountant die 80 uur in de week werkt en om 5 uur s’ochtends de Zuidas gedag zegt, lijkt weinig enthousiasme meer te wekken bij de huidige en nieuwe generatie accountants. Dit is in lijn met onderzoek waaruit blijkt dat een gezonde work-life balance gepaard gaat met werktevredenheid, performance en ethische besluitvorming [5]. Uit hetzelfde onderzoek bleek dat vrouwen een groter belang hechten aan work-life balance dan mannen. Een mooi gevolg van de toenemende aandacht voor work-life balance en diversiteit is dan ook het toenemende aantal vrouwelijke accountants in de beroepsgroep. Wanneer er voldoende aandacht is voor persoonlijke ontwikkeling, ruimte en flexibiliteit blijkt het wel degelijk mogelijk te zijn om het werken in de accountancy te combineren met het onderhouden van een gezin. Zo zijn accountantskantoren intensief bezig met het implementeren van een diversiteitsbeleid, zowel op het gebied van gender als etniciteit. Immers, verschillende genders en etniciteiten hebben verschillende perspectieven en karakteristieken, welke elkaar kunnen complementeren om zo tot een hogere auditkwaliteit te komen. 

Tevens kunnen we ook niet om de term ‘fraude’ heen. Er gaat namelijk geen jaar voorbij waarin er geen grootschalig boekhoudschandaal de krantenkoppen bereikt. Het Wirecard-schandaal was er één die de decennia oude discussie weer deed oplaaien over wat precies de rol van de accountant zou moeten zijn in het opsporen van fraude. Gek eigenlijk dat er nog steeds geen eensgezindheid is over deze kwestie, aangezien het beroep ontstond als reactie op een grootschalige boekhoudschandaal; de Pincoffs-affaire. Het feit dat er na deze circa 125 jaar nog steeds grootschalige fraudezaken aan het licht komen maakt duidelijk dat er in ieder geval een belangrijke rol ligt voor verbetering, en dat de accountant hier wellicht een rol in kan vervullen. De vraag is alleen hoe ver dit moet gaan. Om deze vraag te beantwoorden is de werkgroep fraude van de NBA met een pilot gestart. Hierbij ligt de voornaamste focus op de vraag hoe accountants meer cliëntspecifiek kunnen rapporteren over fraude [6]. Geïnteresseerd in het onderwerp fraude? Klik dan hier.

Ten slotte blikken we terug op een hectisch jaar; een jaar waarin de accountant niet enkel een jaarrekeningcontrole hoefde uit te voeren, maar er tevens ééntje bij kreeg: de NOW-controle. NOW staat voor Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid en betreft een tegemoetkoming aan werkgevers. Werkgevers die een omzetpercentage van 20% hebben misgelopen gedurende de meetperiode hebben recht op steun vanuit de overheid om te voorzien in de loonkosten verplichtingen. Sinds de start van de corona crisis is er al voor circa 26 miljard euro aan NOW-steun uitgegeven [7]. Gezien dit enorme bedrag is het niet verrassend dat de overheid enige mate van zekerheid vereist bij het verstrekken van de NOW-steun aan bedrijven, om zo te voorkomen dat bedrijven misbruik maken van het steunpakket. Aan de accountant werd dan ook de taak toegewezen om hier een beoordeling over te geven. 

Al met al kunnen we concluderen dat het beroep van de accountant in 126 jaar een hele reis heeft doorgemaakt. Wat begon als een klein groepje boekhouders is uitgegroeid tot een grote beroepsorganisatie met een belangrijke maatschappelijke rol. Een maatschappelijke rol die vergt dat de accountant flexibel is in een wereld van verandering.