Wij zijn allen Japanners

Sinds de kredietcrisis is het duidelijk dat centrale banken aan het roer staan. De enorme stimulering van de monetaire autoriteiten heeft vooral effect gehad op financiële activa. De rente is in een dalende lijn en aandelen worden gekocht. Deze verstoring van de markten is een duidelijk teken dat kapitalisme niet meer werkt zoals het zou moeten werken.

Op 10 maart 2016 verlaagde de Europese Centrale Bank (ECB) de rente naar nul procent en kondigde aan maandelijks voor 20 miljard euro extra obligatieleningen opkopen. ECB-president Mario Draghi gaf in een toelichting aan dat de rente in de eurozone heel laag zal blijven.

Deze renteverlaging duidt in weerwil wat de politici mogen zeggen zoals Rutte en Dijsselbloem, dat de crisis niet voorbij is, zeker niet voor de gewone man. In een crisis treedt er een herverdeling van de welvaart op. Het voornaamste aspect is het welvaartsverlies van de modale burger ten gunste van de kapitaalbezitters omdat de bergen liquiditeit die in de markt is gepompt, voor een behoud van kapitaal zorgt en zelfs dit stimuleert.

De aandelenbeurzen reageerden in het begin euforisch op het bericht: de Europese beurzen stegen fors op het nieuws maar al gauw kwam de klad er in. Beleggers realiseerden zich dat de munitie van de ECB opraakt, met een rente die al 0% is. De Duitse DAX staat op het moment van schrijven (5 april 2016) onder het niveau van de aankondiging.

De afgelopen jaren heeft de ECB al de nodige maatregelen genomen om de financiële en economische crisis te lijf te gaan. De basisrente is verlaagd naar nul procent. En als banken tijdelijk geld parkeren bij de ECB krijgen ze een negatieve rente, oftewel het kost de banken geld. Het idee is dat banken dan sneller geld uitlenen. Daarnaast wil de ECB proberen een mogelijk deflatiescenario te bestrijden.

Het beleid van de ECB gaat hiermee de maatregelen van de Engelse centrale bank en die van de Japanse monetaire autoriteit achterna. De vraag is natuurlijk hoe effectief deze maatregelen zullen zijn. In Japan kampen ze met een torenhoge overheidsschuld terwijl het bedrijfsleven en de economie nauwelijks herstel hebben laten zien.

Het beleid van centrale banken moeten niet zo zeer gezien worden als bepalend maar eerder dat ze worden bepaald uit economische overwegingen. De monetaire autoriteit reageert op veranderingen in de economie en past haar beleid daarmee aan. De echte oorzaak van de lage rentes is daarmee de bestaande overcapaciteit in verschillende sectoren van de economie. Zo zijn onlangs warenhuis V&D en enkele modeketens failliet gegaan.

Het te grote aanbod zorgt voor een werkloosheid en dalende prijzen. De ECB reageert hierop door de rente te verlagen.

Voor bedrijven is het belangrijk dat omzet en winst voldoende stijgen om te investeren en geld lenen de moeite waard is. Bij overcapaciteit hebben bedrijven geen stimulans om te investeren en hebben banken geen zin om veel geld uit te lenen. Dat is dus de echte oorzaak van deflatie. Grote bedrijven potten geld op in belastingparadijzen en geven obligaties uit om aandelen te kopen zodat de koersen stijgen en zij daarmee dividend kunnen uitkeren aan aandeelhouders. Het midden -en kleinbedrijf willen geld lenen maar banken weigeren dat omdat zij als een risico worden gezien.

Het is de vraag voor leningen die bepalend is en niet het aanbod. Meer krediet in een situatie van lage winstgevendheid in Europa, gekoppeld met bezuinigen en dalende reële inkomens houden deze vraag tegen. Je kunt een paard naar de rivier brengen maar het niet dwingen om te drinken. Veel ondernemingen willen niet investeren in een omgeving waar de winstgevendheid laag blijft. Dit is dus geen situatie waar duurzaam herstel mogelijk is. Het is duidelijk dat de Amerikaanse reële inkomens onder druk staan.

Als de ECB slaagt in de opzet om de inflatie te verhogen en de waarde van de euro te drukken is dat slecht nieuws voor de gemiddelde Europese huishouden. De maatregelen van de Japanse centrale bank (BoJ) hebben geleid tot meer inflatie maar de werkloosheid is niet afgenomen en de lonen zijn gestegen. De Japanse misère index (werkloosheid tezamen met inflatie) is op het hoogste niveau in 33 jaar!

Ironisch hebben de ECB maatregelen niet de waarde van de euro gedrukt tegenover de dollar. Dat is omdat de Verenigde Staten en andere overheden ook bezig zijn met valutaoorlogje spelen. Iedere overheid is naast “samenwerking” verwikkeld in een concurrentiegevecht, om de eigen export te stimuleren bij een dalende wereldhandel. Het is dus een race naar de bodem op valutagebied.

Wat kunnen beleggers doen?
De stimuleringsmaatregelen van de ECB zijn slecht nieuws voor spaarders. De rente gaat weer verder naar beneden en dat zal doorwerken op de spaarrente. Die is al historisch laag. Er wordt zelfs een spaarrente van 0% niet uitgesloten. Op die manier kan sparen zelfs geld kosten.

Wat voor effect heeft deflatie voor aandelen, obligaties, goud en andere beleggingen? Jane J. Kim en Eleanor Laise van de zakenkrant Wall Street Journal hebben een opsomming gemaakt.

Satilmis Ersintepe is oprichter van de financiële website De Kritische Belegger

www.iforex.nl