MVO als ‘business case’?

Er zijn zo van die dingen waar je niet tegen kunt zijn. Mooi weer bijvoorbeeld, verdraagzaamheid, gezondheid, wereldvrede. Zo is het ook met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Vermoedelijk nemen alle studenten die dit lezen zich voor om zich in hun latere beroepscarrière maatschappelijk verantwoord te gedragen. Niet alleen geld verdienen maar ook een goede burger willen zijn, lijkt immers vanzelfsprekend.

Daarom is het opmerkelijk dat dit onderwerp zo hoog op de ‘to do’-lijst staat van veel organisaties en (vooral ook) adviseurs. Blijkbaar is het in de praktijk dus helemaal niet zo vanzelfsprekend. Het paradoxale is echter dat al die adviseurs en andere voorvechters juist op hoge toon beweren dat maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) – of corporate social responsibility (csr) of duurzaam ondernemen – wel vanzelfsprekend is, ook zakelijk. Het zou simpelweg winstgevend zijn. In het brabbeltaaltje van de managementsector: mvo is een heuse ‘business case’. Niet iets voor bebaarde natuurvorsers en wereldvreemde activisten, maar naadloos passend bij de zakelijke belangen.

Bovenstaande alinea klinkt mogelijk verwarrend. Dat ligt niet aan de lezer, maar aan de werkelijkheid rond dit thema. Die is namelijk verwarrend.

Een eerste punt van verwarring is de vraag waarom mvo eigenlijk zakelijk moet worden beargumenteerd. Waarom wordt het niet gewoon als vanzelfsprekend gedaan, omdat het goed en (moreel) wenselijk is? Zelfs als het geld zou kosten? Waarom die prikkel tot ‘goed handelen’ zo nadrukkelijk in het financiële zoeken?

Het tweede punt van verwarring ligt in het verlengde daarvan. Als een financiële motivering voor mvo überhaupt nodig is, waarom moet die ‘business case’ dan zo omstandig worden uitgelegd, voorgerekend en ‘bewezen’? Ondernemers, inclusief accountants, beschikken doorgaans over een gezond commercieel gevoel. Als de financiële voordelen inderdaad zo evident zijn, dan zouden ze toch al sinds mensenheugenis maatschappelijk verantwoord ondernemen? Zonder officieel beleid, verslaggeving, aansporing door adviseurs en controle door (onder meer) accountants?

De realiteit is natuurlijk dat op bedrijfsniveau lang niet alle maatschappelijk wenselijke keuzen ook financieel gunstig zijn. Zeker niet op korte termijn. En financieel gewin is nu eenmaal een sterk verankerde menselijke drift, misschien wel de op één na sterkste. Bedrijfseconomisch kan het aantrekkelijk zijn om je afval in een rivier te lozen en ‘onverantwoorde’ arbeid en productiemethoden te gebruiken. Daarom bestaat er wet- en regelgeving voor.

Dat duurzaamheid steeds belangrijker wordt bij de keuzen van consumenten, beleggers en daardoor ook ondernemingen, is evident. Door alle digitale transparantie kan maatschappelijk ongewenst gedrag steeds minder onder tafel worden weggemoffeld, en dat zal een blijvende invloed hebben op het handelen van ondernemingen. Geen bedrijf wil een ‘slechte pers’ of consumentenboycot. In die zin is goed handelen dus wel degelijk een ‘ business case’.

Maar het is een fragiel evenwicht. Want het geldt alleen bij een reële kans op ontdekking. Net zoals in het openbaar vervoer veel meer wordt zwartgereden als er geen kaartcontrole is, worden bedrijven snel verleid tot fout gedrag als ontdekking onwaarschijnlijk lijkt.

Neem Volkswagen. Ondanks de bijkans aangrijpende corporate verklaringen over sustainability and responsibility, koos men om commerciële motieven toch voor het misleiden van emissietests met sjoemelsoftware. En het wachten is op de onthullingen over andere autoproducenten.

In de accountantswereld doet zich op bescheidener schaal hetzelfde voor. Het door accountantskantoren openlijk ‘omarmde’ project tot cultuurverandering (minder commercie, meer kritisch vermogen en hogere kwaliteit) is nog maar net uit de startblokken of Deloitte en EY namen er al een loopje mee. Voor wie het heeft gemist, in het kort: EY controleert al sinds 2003 de jaarrekening van Deloitte. Gezien de voorbeeldfunctie leek het Deloitte goed een nieuwe accountant te zoeken, conform de voor zijn grote klanten geldende roulatieverplichting. Toen echter bleek dat de beoogde opvolger, naar verluidt PwC, het (al jarenlang) buiten de boeken houden van een stichting met goodwillrechten niet zou goedkeuren, wees Deloitte de nieuwkomer snel de deur en keerde ijlings terug naar EY. Lees er alles over op Accountant.nl.

Laten we niet cynisch worden, daar heeft niemand iets aan. Maar wel realistisch. De mens is niet goed of slecht, maar kan door verkeerde prikkels soms wel worden verleid tot het ‘slechte’. Daarom is er regelgeving  en controle. Als maatschappelijk verantwoord handelen toevallig ook financieel voordeel biedt, des te beter. Maar het beste is een drijfveer van binnenuit, uit overtuiging en eigen verantwoordelijkheid, ongeacht de financiële effecten.

Dat geldt ook voor accountants. Kijk gerust naar je portemonnee, maar doe vooral wat je geweten en inzicht je ingeven. En, cruciaal om geloofwaardig te blijven: put your money where your mouth is. Als dat ook nog geld oplevert, prachtig. Maar anders slaap je er in elk geval beter door.  En er is nog een bijkomend voordeel: je spaart er ook een paar adviseurs mee uit.

Tom Nierop

Tom Nierop is hoofdredacteur van Accountant en Accountant.nl.