Wel gedaan en niet gezien of wel gezien en niets mee gedaan? – Column Ron Dohmen

Het zal je maar gebeuren: Je bent net op kantoor in overleg over controleperikelen bij één van je klanten en er staan opeens twee opsporingsambtenaren bij de receptie om het dossier van een goede klant waar jij werkzaamheden voor verricht op te halen. Het blijkt dat je cliënt van belastingfraude wordt verdacht. Al snel vraag je je af hoe dit kan. Wat heb ik gemist? Als ik het niet heb gezien, had ik het dan moeten of kunnen zien? Wat betekent dit voor mij? Meerdere keren per week maken openbaar accountants dit mee en dat is per definitie een confronterende ervaring.

Het spreekwoord ‘gelegenheid maakt de dief’ is helaas nog steeds actueel. Het is niet voor niets dat gelegenheid een onderdeel is van de alom bekende fraudedriehoek. Dat onderdeel is voor accountants extra van belang, omdat dit eigenlijk de enige van de drie dimensies is waar een accountant er zelf aan kan bijdragen dat fraude wordt tegengegaan. Een kritische accountant kan er namelijk voor zorgen dat de gelegenheid om te frauderen wordt verkleind. Wanneer de fraude toch al heeft plaatsgevonden, is het onder voorwaarden de taak van de accountant om dit zo snel mogelijk bij de autoriteiten te melden, zodat de financiële gevolgen zo spoedig mogelijk worden beëindigd en teruggedraaid.

“Uit mijn eigen werkveld blijkt dat het er vaak niet zo zeer om gaat wat een accountant tijdens zijn werkzaamheden had moeten of kunnen zien maar onverhoopt toch heeft gemist, maar vooral om wat hij wel heeft gezien maar niets of te weinig mee heeft gedaan.“

Accountants zijn niet helderziend. Ze zijn geen opsporingsambtenaren en ook geen fraudedeskundigen. Toch verwacht de buitenwereld steeds meer van accountants bij de bestrijding en voorkoming van fraude. Vaak zijn die verwachtingen niet terecht, maar soms ook wel. Uit mijn eigen werkveld blijkt dat het er vaak niet zo zeer om gaat wat een accountant tijdens zijn werkzaamheden had moeten of kunnen zien maar onverhoopt toch heeft gemist, maar vooral om wat hij wel heeft gezien maar niets of te weinig mee heeft gedaan. Dat is de kern van een professioneel-kritische instelling, dat is het kenmerk van een rechte rug. En dat is waar het maatschappelijk verkeer moeite mee heeft en ook waarom financiële en juridische dienstverleners zoals accountants in de slipstream van een strafrechtelijk onderzoek soms op hun werkzaamheden worden aangesproken.

Openbaar accountants hebben te maken met een grote werkdruk en periodes waarbij het onvermijdelijk blijkt dat het privéleven iets meer naar achteren wordt gedrukt. Deadlines moeten worden gehaald en daarbij moet ook nog binnen de grenzen van het budget worden gewerkt. Regelmatig krijg ik van studenten te horen dat om die reden soms keuzes worden gemaakt waar ze diep van binnen niet achter staan. Een factuur die in de steekproef valt en die niet aan de eisen voldoet, wordt terzijde geschoven en daar wordt een andere voor in de plaats genomen. Daarnaast krijgen ze ook niet de tijd om eens met een andere blik naar de jaarrekening te kijken. De Belastingdienst kijkt bijvoorbeeld met een ander doel naar de jaarrekening en hanteert om die reden voor sommige jaarrekeningposten een andere controlerichting. Deze andere blik levert soms verrassende ontdekkingen op.

Het is goed om je als accountant af en toe de tijd te gunnen om je af te vragen: is het eigenlijk niet heel vreemd wat hier gebeurt? Wanneer er twijfels ontstaan, is het belangrijk dat je iets doet met die twijfels. Ga vooral niet meteen akkoord met het meest voor de hand liggende antwoord, zonder dat je dat hebt geverifieerd. Dat je niet alles kunt zien wat er zich binnen een bedrijf afspeelt is logisch en neemt niemand je kwalijk. Maar als je zaken hebt geconstateerd die (in onderling verband en samenhang) om een verklaring schreeuwen, maar daar niets of te weinig mee hebt gedaan is dit wel een kwalijke zaak. Geef je verbazing de ruimte en verklein de gelegenheid voor je cliënt om te kunnen frauderen. Het is belangrijk dat je jouw klant aanspreekt op zaken die je vreemd voorkomen, voordat jij hier op wordt aangesproken.