De opkomst van Central Bank Digital Currencies (CBDC’s) roept fundamentele vragen op over de rol van commerciële banken in ons financiële systeem. Deze digitale munteenheden uitgegeven door centrale banken combineren de betrouwbaarheid van staatsgeld met de efficiëntie van moderne betaaltechnologie. Wereldwijd onderzoeken centrale banken de haalbaarheid van een CBDC zoals in China en de Europese Unie. In dit artikel bekijken we wat CBDC’s precies zijn, hoe ze kunnen worden geïmplementeerd, welke voordelen en risico’s ze met zich meebrengen en wat hun mogelijke impact is op het voortbestaan en de functie van commerciële banken.
Wat zijn CBDC’s?
Central Bank Digital Currencies (CBDC’s) zijn digitale vormen van nationale valuta die direct door de centrale bank worden uitgegeven en gegarandeerd. Dit maakt CBDC’s een veilig alternatief voor traditionele betaalmiddelen zoals contant geld en het geld op commerciële bankrekeningen. In het huidige systeem beheren commerciële banken het geld van burgers en bedrijven dat slechts indirect is gekoppeld aan de centrale bank. Met CBDC’s wordt het risico op faillissement van tussenliggende commerciële banken verwijderd aangezien de centrale bank zelf garant staat voor de waarde. Dankzij recente innovaties in digitale technologieën zoals blockchain en mobiele betalingen wordt het nu technisch mogelijk om nationale digitale valuta’s in te voeren.
Direct of indirect
Het implementeren van een CBDC kan op twee fundamenteel verschillende manieren plaatsvinden: direct of indirect. Het verschil zit in de mate van betrokkenheid van commerciële banken bij het contact met de eindgebruiker. In een direct model hebben burgers en bedrijven een rekening (of digitale wallet) rechtstreeks bij de centrale bank, terwijl in een indirect model commerciële banken nog steeds het aanspreekpunt blijven voor gebruikers.
Direct
In het directe model wordt de centrale bank zelf de financiële dienstverlener voor burgers en bedrijven. Consumenten zouden een digitale wallet openen bij de centrale bank, waarin zij hun digitale geld bewaren. Alle transacties verlopen dan rechtstreeks via het centrale banknetwerk zonder tussenkomst van een commerciële bank. Dit zou betekenen dat de centrale bank niet alleen verantwoordelijk wordt voor het uitgeven van geld, maar ook voor het onderhouden van rekeningen, klantenservice en transactieverwerking. Hoewel dit model maximale transparantie en controle biedt voor de overheid en kan zorgen voor meer stabiliteit in crisistijden brengt het ook aanzienlijke risico’s met zich mee. Commerciële banken zouden hierdoor grotendeels buiten spel komen met als gevolg een mogelijke verschraling van concurrentie, innovatie en klantgerichte dienstverlening. Bovendien zou het een ongekende uitbreiding betekenen van de rol van de staat in het betalingsverkeer.
Indirect
In het indirecte model, ook wel het ‘two-tier model’ genoemd blijft het bestaande financiële ecosysteem grotendeels behouden. De centrale bank creëert de digitale munt en waarborgt de waarde, maar de distributie en het klantencontact verlopen via commerciële banken of andere erkende financiële instellingen. Burgers zouden dan nog steeds een wallet of digitale rekening hebben bij hun eigen bank, maar de onderliggende digitale euro of munt blijft een directe vordering op de centrale bank. Dit model wordt door veel centrale banken, waaronder de Europese Centrale Bank als aantrekkelijker beschouwd omdat het stabiliteit biedt en tegelijkertijd de rol van bestaande banken respecteert. Het voorkomt een directe bedreiging van het huidige bankensysteem, stimuleert samenwerking tussen publieke en private sector en maakt een gefaseerde invoering mogelijk met ruimte voor technische aanpassingen.
De voordelen van CBDC’s
- Meer efficiënt betalingsverkeer: Doordat een CBDC transacties mogelijk maakt zonder tussenkomst van commerciële banken of andere betalingsverwerkers, worden de stappen in het betalingsproces sterk gereduceerd. Dit zorgt voor snellere betalingen en lagere transactiekosten. Vooral voor grensoverschrijdende betalingen die vaak traag en kostbaar zijn kan dit een revolutionaire verbetering betekenen.
- Meer betrouwbaarheid: Een CBDC is een vordering op de centrale bank, wat betekent dat er geen risico bestaat op faillissement van de uitgevende partij. Dit in tegenstelling tot geld op een commerciële bankrekening, waar het saldo afhankelijk is van de financiële gezondheid van die bank. Dit verhoogt de veiligheid van spaargeld en kan het vertrouwen in het financiële systeem versterken. Tegelijkertijd zullen commerciële banken zich hierdoor meer moeten onderscheiden op andere terreinen zoals klantenservice, adviesdiensten en digitale innovatie.
- Financiële inclusie: Voor mensen zonder toegang tot traditionele bankrekeningen bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden of onderbankte bevolkingsgroepen kan een digitale munt van de centrale bank uitkomst bieden. Met slechts een mobiele telefoon zouden zij via een digitale wallet kunnen deelnemen aan het financiële systeem, zonder afhankelijk te zijn van een commerciële bank of credit score.
De nadelen van CBDC’s
- Privacyverlies: Omdat CBDC’s in digitale vorm bestaan en via digitale infrastructuren worden beheerd kunnen transacties in principe worden gevolgd. Afhankelijk van het ontwerp van de CBDC kan dit leiden tot een situatie waarin de overheid of centrale bank volledige inzage krijgt in iemands betaalgedrag, wat fundamentele vragen oproept over financiële privacy en individuele vrijheid.
- Verregaande overheidscontrole: Een CBDC kan in theorie programmeerbaar worden gemaakt. Dat betekent dat de overheid voorwaarden kan stellen aan de manier waarop geld wordt besteed of zelfs geld kan blokkeren/terugvorderen. Dit creëert risico’s op misbruik van macht of overmatige regulering van het dagelijks economisch verkeer.
- Sociale ongelijkheid: Niet iedereen is digitaal vaardig of heeft toegang tot moderne technologie. Ouderen, mensen met een beperking of mensen in gebieden met slechte digitale infrastructuur kunnen buitengesloten raken van het systeem. Dit zou de bestaande ongelijkheden binnen het financiële systeem kunnen vergroten in plaats van verkleinen.
- Beveiligingsrisico’s: Hoewel centrale banken hoge standaarden hanteren voor cybersecurity, blijft digitale infrastructuur gevoelig voor cyberaanvallen, technische storingen en sabotage. Een geslaagde aanval op een CBDC-systeem zou verregaande gevolgen kunnen hebben voor het vertrouwen in geld en de stabiliteit van het financiële systeem.
- Inflatie en waardeverschuiving: Doordat het voor centrale banken technisch eenvoudiger wordt om geld in omloop te brengen via CBDC’s, bestaat het risico dat monetaire discipline verslapt. Dit kan op termijn leiden tot een verhoogde inflatiedruk. Bovendien zou bij een crisis iedereen zijn geld massaal kunnen overzetten van commerciële banken naar de centrale bank (een digitale bankrun) wat instabiliteit in het bankwezen zou veroorzaken.
Voorbeelden
- China: Op dit moment voert China pilots uit in grote steden en tijdens grote evenementen met het gebruik van een digitale yuan. De Chinese centrale bank geeft digitale yuans vrij aan geselecteerde commerciële banken, die ze vervolgens distribueren aan burgers en bedrijven via digitale wallets. Het systeem kenmerkt zich door een hoge mate van centrale controle: de centrale bank kan achteraf programmeerbare voorwaarden aan het geld toevoegen en heeft volledige inzage in de saldi en transacties van gebruikers. Dit maakt het systeem efficiënt, maar roept ook zorgen op over privacy en staatscontrole. China loopt hiermee voorop in de praktische implementatie van een CBDC en gebruikt het project als instrument voor monetair beleid, economische stimulering en geopolitieke invloed.
- Eu: De Europese Unie onderzoekt sinds november 2023 de haalbaarheid van een digitale euro. Het project bevindt zich momenteel in de voorbereidende fase, waarbij de nadruk ligt op regelgeving, ontwerp en technische infrastructuur. In oktober 2025 wordt een definitief rapport verwacht dat duidelijkheid moet geven over de implementatie. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft aangegeven te kiezen voor een indirect model, waarbij commerciële banken een centrale rol blijven spelen in de distributie van de digitale euro. Belangrijke doelstellingen zijn het versterken van de monetaire soevereiniteit van Europa, het verminderen van afhankelijkheid van buitenlandse betaalverwerkers zoals Visa en Mastercard en het verbeteren van de toegankelijkheid van digitaal betalen. Tegelijkertijd bestaat er binnen de EU aanzienlijke terughoudendheid: veel parlementariërs en experts uiten twijfels over de noodzaak van de digitale euro, de kosten en de mogelijke impact op het bestaande financiële ecosysteem. Ook privacy en burgerrechten worden nadrukkelijk genoemd als kritische punten in het debat.
De Toekomst van Commerciële Banken en CBDC’s
Hoewel CBDC’s een sleutelrol zullen spelen in de toekomst van het financiële systeem lijkt het onwaarschijnlijk dat een volledig direct model waarbij centrale banken zelf alle financiële diensten uitvoeren de standaard zal worden. Dit komt doordat een dergelijk model een ingrijpende verschuiving zou betekenen van het huidige bancaire systeem. Commerciële banken vervullen een essentiële rol als intermediair tussen de centrale bank en het publiek. Veel centrale banken zoals de Europese Centrale Bank geven de voorkeur aan een indirect model. Bij dit model blijft de distributie van digitale valuta via commerciële banken verlopen. Dit biedt de nodige stabiliteit en houdt de concurrentie en innovatie binnen de private sector intact. De rol van commerciële banken lijkt dan ook grotendeels veilig. Ze kunnen zich blijven richten op hun traditionele taken, zoals het verstrekken van leningen, het bieden van klantenservice en het ontwikkelen van financiële producten. Tegelijkertijd kunnen commerciële banken hun diensten verbeteren door samen te werken met de nieuwe digitale infrastructuren die door CBDC’s mogelijk worden gemaakt. De toekomst van commerciële banken hangt echter af van hun vermogen om zich aan te passen aan de digitalisering en te profiteren van de voordelen die CBDC’s met zich meebrengen. De komende jaren zullen duidelijk maken hoe het financiële ecosysteem zich verder ontwikkelt. Het lijkt waarschijnlijk dat commerciële banken een belangrijke rol blijven spelen, zij het in een steeds digitaler en technologisch geavanceerder landschap.
Conclusie
CBDC’s vormen een belangrijke ontwikkeling in het financiële systeem. Ze bieden voordelen zoals efficiëntere betalingen, bredere toegang tot financiële diensten en meer controle voor centrale banken. Tegelijkertijd brengen ze risico’s mee op het gebied van privacy, cyberveiligheid en de rol van commerciële banken. Het succes van CBDC’s hangt af van zorgvuldige implementatie en behoud van publiek vertrouwen.
